เรื่องเล่าจากฏีกา ตอน : คำถาม-ตอบ เรื่องการเข้านิโรธสมาบัติ

อธิบายนิโรธสมาบัติ

ถามว่า ก็ท่านเหล่านั้นย่อมเข้านิโรธตลอด ๗ วันนั่นเทียว เพราะเหตุไร

ตอบว่า เพราะกระทำการกำหนดกาลอย่างนั้น, จริงอยู่ การกระทำการกำหนดกาลอย่างนั้น ย่อมมีได้ เพราะความเป็นไปแห่งอุปาทินนกขันธ์ของสัตว์ทั้งหลายที่อาศัยอาหารเป็นอยู่โดยมาก อาหารที่กินเข้าไปวันหนึ่ง ยังอัตภาพให้เป็นไปตลอด ๗ วันเท่านั้น

คำถามว่า ก็ชื่อว่านิโรธสมาบัตินี้คืออะไร 
ตอบว่า ความไม่เป็นไปแห่งจิตและเจตสิก ด้วยอำนาจการดับโดยลำดับ

คำถามว่า ใครเข้านิโรธสมาบัตินั้นได้ ใครเข้าไม่ได้ 
ตอบว่า ปุถุชน พระโสดาบัน พระสกทาคามีทั้งหมด และพระอนาคามี พระอรหันต์ที่เป็นสุกขวิปัสสกไม่เข้า ส่วนพระอนาคามี และพระขีณาสพผู้ได้สมาบัติ ๘ ย่อมเข้า

คำถามว่า เข้านิโรธสมาบัติได้ในที่ไหน 
ตอบว่า เข้าในปัญจโวการภพ, เพราะเหตุไร เพราะมีสมาบัติโดยลำดับ ส่วนในจตุโวการภพ ไม่มีความเกิดขึ้นแห่งปฐมฌานเป็นต้นเลย เพราะฉะนั้น จึงไม่อาจจะเข้าในจตุโวการภพนั้น

คำถามว่า เข้านิโรธสมาบัติเพราะเหตุไร 
ตอบว่า เพราะหน่ายในประเภทแห่งความเป็นไปของสังขารทั้งหลาย จึงเข้าสมาบัติด้วยหมายใจว่า เราจักเป็นผู้ไม่มีจิตในปัจจุบัน เข้านิโรธคือนิพพานแล้ว จักอยู่เป็นสุข

คำถามว่า และการเข้านิโรธสมาบัตินั้นเป็นอย่างไร 
ตอบว่า เมื่อโยคีผู้มีกิจเบื้องต้นอันตนขวนขวายกระทำแล้วด้วยอำนาจสมถะและวิปัสสนา ยังเนวสัญญานาสัญญายตนะให้ดับไปอยู่ การเข้านิโรธสมาบัตินั้นเป็นอย่างนี้

ก็ ในอธิการนี้ มีความย่อดังต่อไปนี้ โยคีผู้ใดขวนขวายด้วยอำนาจสมถะอย่างเดียว โยคีผู้นั้นถึงเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติแล้วย่อมหยุดอยู่ ส่วนโยคีผู้ใดขวนขวายด้วยอำนาจวิปัสสนาอย่างเดียว โยคีผู้นั้นบรรลุผลสมาบัติแล้วย่อมหยุดอยู่ ส่วนโยคีผู้ใดขวนขวายด้วยอำนาจสมถะและวิปัสสนาทั้ง ๒ อย่าง ย่อมยังเนวสัญญานาสัญญายตนะให้ดับอยู่ โยคีผู้นั้นย่อมเข้านิโรธสมาบัตินั้น

ส่วนความพิสดารมีดังต่อไปนี้ : ภิกษุในพระศาสนานี้ มีความประสงค์จะเข้านิโรธสมาบัติ เข้าปฐมฌานแล้ว ออกแล้วทำวิปัสสนา เห็นแจ้งสังขารโดยความเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ในปฐมฌานนั้น